эдийн засгийн үндэс

ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮНДЭС

---

 

Эдийн засгийн онолын хичээлийн зорилго нь эдийн засгийн онолын суурь болох эрэлт, нийлүүлэлт, зах зээл, өрсөлдөөн, ажилгүйдэл, инфляци, улсын төсөв, татвар, гадаад худалдаа зэрэг нийтлэг, түгээмэл ойлголтуудыг микро, макро эдийн засгийн түвшинд ойлголт өгөхөд оршино.

Тухайн хичээлийг судлаж буй оюутнууд эдийн засгийн ухааныг судалж, эдийн засгийн юмс үзэгдлүүд, тэдгээрийн хоорондын харилцан хамаарал, зүй тогтлуудыг, эдийн засгийн хууль зарчмуудыг танин мэдэх, төрийн болон бизнесийн хүрээнд гүнзгийрүүлсэн онол арга зүйн суурь мэдлэг эзэмших бөгөөд улс орны болон олон улсын эдийн засгийн үзэгдлүүд, тэдгээрийн үр дагаврыг судлан шинжилж, дүгнэлт оновчтой шийдвэр гаргах, төрөөс явуулж буй макро эдийн засгийн бодлогуудад үнэлгээ өгөх, эдийн засагт гарч буй өөрчлөлтүүдийг урьдчилан мэдэрч, өөрсдийн үйл ажиллагаандаа зохицуулалт хийх мэргэжлийн хүрээнд шийдвэр гаргахдаа эдийн засгийн онолын үүднээс хандах чадвар, дадалтай болно. 

Эдийн засгийн онолын судлах зүйл, судалгааны арга

Бидний амьдарч буй энэ гариг дэлхий дээр ухаант хүн анх үүсч, амьдралын төлөө тэмцэж эхэлсэн тэр л үед эдийн засгийн онолын шинжлэх ухааны суурь тавигджээ. Хүн үүсэн цагаасаа эхлэн идэх хоол, өмсөх хувцас, амьдрах орон сууц зэргийг бий болгохын төлөө тэмцэж, амьдрахын эрхээр эдгээр зүйлсийг бүтээж, солилцож байсан нь эдийн засгийн онолын шинжлэх ухааны хөгжих анхны үе шат байжээ.

 Эдийн засаг гэж юу вэ? Эдийн засаг гэдэг бол нөөцийн хязгаарлагдмал орчинд материаллаг баялаг, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг үйлдвэрлэх, хэрэглэх, солилцох, хуваарилах явцад нийгмийн гишүүдийн хооронд үүсч буй харилцаа юм.

Эдийн засгийн онолоор юуг судалдаг вэ? Эдийн засгийн онол нь нийгмийн хөгжил дэвшилтэй уялдан хязгааргүй өсөн нэмэгдэж буй нийгэм болон түүний гишүүдийн хэрэгцээг хангах төрөл бүрийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг үйлдвэрлэхэд шаардлагатай хязгаарлагдмал нөөцүүдийг үр ашигтай хувиарлаж, ашиглах тухай асуудлыг судалдаг шинжлэх ухаан юм.

Хэрэгцээ гэж юу вэ? Хэрэгцээг ерөнхийд нь хүний хангагдаагүй бөгөөд дутагдаж, гачигдаж буй зүйлсийн хүсэл шаардлага гэж тодорхойлсон байдаг. Хүний хэрэгцээ нь нийгмийн хөгжил дэвшил, иргэдийн аж амьдралын түвшинтэй холбогдон чанарын дэвшил гарган хязгааргүй өсөн нэмэгдэж байдаг.

Эдийн засгийн нөөц гэж юу вэ? Хүн хязгааргүй өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээгээ хангаж чадахгүй байгаа явдал нь нөөц, баялагийн хязгаарлагдмал, хомс байдалтай холбоотой. Хүн хэрэгцээгээ хангахад түүнд ямар нэг хэмжээгээр баялаг, мөнгө, хөрөнгө шаардлагатай байдаг. Үйлдвэрлэл, үйлчилгээ явуулахын тулд аж ахуйн нэгж бүр тодорхой хэмжээний үйлдвэрлэлийн хүчин зүйл (эдийн засийн нөөц)-ийг хэрэглэнэ. 

Эдийн засгийн бүхий л нөөцүүдийг ерөнхийд нь 4 бүлэгт ангилдаг.

1.        газар

2.        капитал

3.        хөдөлмөр

4.        үйлдвэрлэл эрхлэх ур чадвар

Эдийн засгийн үндсэн асуудлууд

Хүний хэрэгцээг хангах эх үүсвэр нөөц хязгаарлагдмал учир зүй зохистой ашиглахын тулд ямар ч эдийн засгийн тогтолцоонд шийдвэрлэх 3 үндсэн асуудал байдаг.

·         Юуг хичнээн хэмжээгээр үйлдвэрлэх? Юу – хэрэглэгчдийн эрэлт хэрэгцээ нь үйлдвэрлэгчдэд юу үйлдвэрлэхийг зааж өгдөг.

·         Яаж үйлдвэрлэх вэ? Яаж – нэгж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд гарах зардал нь хамгийн үр ашигтай байх

·         Хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ? Хэнд – бүтээж бий болгосон нийгмийн баялагийг мөнгөн орлогоор хуваарилах.

            Эдгээр зорилтыг ямар аргаар шийдвэрлэж байна гэдгээс тухайн эдийн засгийн шинж чанар тодорхойлогддог. Зах зээлийн харилцаанд оролцогч аж ахуйн нэгжийн өмнө тулгарах гол асуудал бол үйлдвэрлэлийн хязгаарлагдмал нөөцийг юунд зарцуулан хуваарилж, яаж хамгийн их ашиг олох вэ гэдэг асуудал юм.

Эдийн засгийг микро болон бакро түвшинд судална.

            Микро эдийн засаг нь эдийн засгийн механизмыг анхдагч нэгжийнх нь түвшинд шинжилж, эдийн засгийн зүй тогтлуудын эх үүсвэр, хөдөлгөгч хүчийг таньж тодруулах зорилгыг агуулдаг.

            Макро эдийн засаг нь улс орны эдийн засаг бүхэлдээ буюу түүнийг бүрдүүлэх тодорхой салбаруудын хэмжээнд тодорхойлогдоно. (ҮНБ, ажилгүйдэл, инфляци, эдийн засгийн өсөлт )

Микро эдийн засгийн судлах зүйл 

Микро эдийн засгийн гол субъектууд нь өрх гэр, пүүс, бүтээдэхүүний ба хүчин зүйлийн зах зээл байдаг.           

Бүтээгдэхүүний эрэлт, нийлүүлэлтийн харилцан үйлчлэл, үйлдвэрлэгч, хэрэглэгчдийн эдийн засгийн эрх чөлөөнд тулгуурлан үйлдвэрлэлийн аргын сонголт, үйлдвэрлэлийн нөөцийн болон орлогын хуваарилалтыг зохицуулах механизмыг зах зээл гэж ойлгож болно.

Микро эдийн засгийн судлах зүйлийг 4 том бүлэгт хувааж, доорхи дарааллаар авч үзнэ.

1.        Зах зээлийн онол – Эрэлт, нийлүүлэлт, үнэ гурвыг нягт уялдаатай авч үзнэ

2.        Хэрэглэгчийн онол – Зах зээлийн эрэлтийн талыг судлахтай холбоотой асуудал юм. (Хэрэглэгчид ямар барааг хэдий хэмжээгээр худалдан авах тухай асуудал )

3.        Пүүсийн онол – Пүүс зах зээлд бүтээгдэхүүнийг хэрхэн нийлүүлэх зүй тогтлыг авч үзнэ.

4.        Аж байдлын онол – Ашиг, орлогын хуваарилалт, хүн амын аж байдал, амжиргааны түвшинг судална.

Макро эдийн засгийн судлах зүйл үндсэн үзүүлэлтүүд

Макро эдийн засагт гол субъектууд нь пүүс, өрх гэр, засгийн газар, гадаад эдийн засаг юм. Микро эдийн засагт хувь хүмүүс, пүүсүүдийн үйл хөдлөл дээр үндэслэн гаргасан онол загвар Макро эдийн засагт мөн хэрэглэгддэг. Макро эдийн засгийн гол асуудлууд ихэвчлэн нийт гэсэн тодотголтой байдаг. Жишээ нь: нийт эрэлт, нийт нийлүүлэлт, нийт хэрэглээ, нийт хөрөнгө оруулалт нийт бүтээгдэхүүн гэх мэт.

Макро эдийн засгийн бодлого үзүүлэлтүүд нь нээлттэй байх ба нийгмийн гишүүд улс төр хэвлэл мэдээллийн гол сэдэв болж байдаг. Микро түвшингийн эдийн засаг, аж ахуйн интеграл нийлбэрийг макро эдийн засаг судална. Өөрөөр хэлбэл Макро эдийн засгийн нэгтгэгдсэн нэгжүүдийг судалж, эдийн засгийг нийтэд нь бүрдүүлж байгаа нэгжүүдийн хоорондын уялдаа холбоог тодорхойлно.

Микро эдийн засагт гол төлөв бизнесийн талаас үүссэн хялбар сонголт байдаг бол Макро эдийн засгийн сонголт яаж хэрэглэж байгааг мэдэх аргагүй байдаг.

Мөн Макро эдийн засаг бол улс төрийн эдийн засаг байдаг. Улс төрийн байдлаас болоод Макро эдийн засаг янз бүрийн байдалд ордог. Жишээ нь: Арилжааны банкны дампуурал нь цэвэр Макро эдийн засгийн бодлоготой холбоотой.

Макро эдийн засагт эдийн засгийн зорилгууд, макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд, эдийн засгийн макро бодлогууд тэдгээрийн хоорондын уялдаа холбоог судалдаг.